Với phần lớn những ai mới bắt đầu tìm hiểu về tu tập, hành thiền hay bị hiểu lầm là một cấp độ yên bình đặc biệt, hay là một cảm giác hạnh phúc, lạc thọ cần phải chiếm hữu. Thế nhưng, khi nghiên cứu về Ngài Mahāsi cho người mới, chúng ta sẽ bắt gặp một tư duy rất khác biệt: thiền định không nhằm mục tiêu thay đổi bản chất con người mình, mà là để quan sát chính mình một cách sâu sắc trong mỗi giây phút hiện tại.
Xuyên suốt những Ngài Mahasi bài giảng, Ngài luôn đề cao một lý thuyết đơn giản nhưng cực kỳ thâm sâu: hãy nhận thức tường tận mọi biến chuyển của thân và tâm, ngay tại trạng thái chân thực nhất của chúng. Người tập không nên dùng sự tưởng tượng, suy diễn logic, cũng không cần nỗ lực tạo dựng bất kỳ trạng thái lạ lẫm nào. Tất cả chỉ gói gọn trong việc “biết” — ghi nhận một cách nối liền, ngay thẳng và không phân biệt.
Đối với người khởi sự, hệ thống của Ngài Mahāsi rất tương xứng bởi đặc tính có trình tự, dễ hiểu và dễ áp dụng. Người tu tập được hướng dẫn khởi đầu bằng một đối tượng thân thuộc: cảm giác phồng lên và xẹp xuống của bụng khi hít thở. Lúc bụng nhô lên, ghi nhận “phồng”; khi bụng hạ xuống, ghi nhận “xẹp”. Lối tập luyện tối giản là ở chỗ đó. Nếu suy nghĩ khởi lên, hãy thầm ghi nhận “nghĩ, nghĩ”; khi tai nghe tiếng động, hãy ghi nhận là “nghe”. Đừng để sự phán xét hay cảm giác tiêu cực xâm chiếm, sau đó nhẹ nhàng tái thiết lập sự chú ý vào đề mục chính.
Trong nội dung của Ngài Mahasi bài giảng, Ngài thường truyền đạt: chính sự nhận thức trực tiếp này, khi được thực hiện chuẩn xác và thường xuyên, sẽ từ từ phơi bày thực tướng anicca, dukkha và anattā nơi các pháp. Người mới khởi sự không bắt buộc phải nắm vững giáo lý thâm sâu từ sớm. Chỉ cần thực hành đúng pháp, sự hiểu biết sẽ tự nhiên thăng hoa theo thời gian.
Yếu tố then chốt khi học Ngài Mahāsi cho người mới chính là cách chúng ta đối diện với việc hành trì. Bậc Thầy không khuyên hành giả website phải gồng mình quá mức, cũng không muốn họ rơi vào sự giải đãi. Quan trọng là duy trì sự nỗ lực điều độ, chánh niệm hài hòa và lòng kiên tâm sắt đá. Tu tập không phải là một cuộc chạy đua lấy thành tích, mà là con đường quay lại để thấu hiểu rõ ràng từng bước chân của thân tâm.
Chẳng những trong khi tọa thiền, Ngài Mahāsi còn khuyên hành giả ứng dụng chánh niệm vào bốn oai nghi: dù là đi, đứng, nằm hay ngồi. Lúc bước đi, hay biết mình đang đi; lúc đứng lại, hay biết mình đang đứng. Bằng cách đó, thiền định không chỉ nằm trong các khung giờ riêng biệt, mà biến chuyển thành một thói quen tự nhiên trong đời sống mỗi ngày.
Với hành giả sơ cơ, hướng đi Ngài Mahāsi cho người mới là một con đường thực tế và vững chãi. Không yêu cầu sự sùng bái mê muội, cũng không đòi hỏi những hiện tượng thần kỳ. Điều kiện chỉ là sự thành thật để theo dõi, lòng kiên tâm để đi tiếp, cùng một thái độ khiêm nhu để liễu tri những gì đang vận hành nơi chính mình. Từ những chất liệu đó, trí tuệ sẽ tự nhiên phát khởi và lớn mạnh dần.